Τα πέτρινα γεφύρια της Ροδόπης

Η οροσειρά της Ροδόπης απετέλεσε ένα ζωτικό σταυροδρόμι  που συνέδεσε τον Ελλαδικό χώρο με τα Βαλκάνια αλλά και την ανατολή με τη δύση. Για τη μετακίνηση των ανθρώπων της περιοχής αλλά και τη μεταφορά εμπορευμάτων χρησιμοποιήθηκαν αρχαία μονοπάτια αλλά και δευτερεύοντες δρόμοι (κάθετα παρακλάδια)  που κατασκευάστηκαν σιγά σιγά   και συνδέονταν με την Εγνατία Οδό. Όπως είναι φυσικό διέρχονταν από τα κομβικά σημεία των γεφυριών, του 18ου και 19ου αιώνα τα περισσότερα, που στο σύνολό τους ξεπερνούν τα 100 και βρίσκονται άλλα σε καλή και άλλα σε ερειπωμένη κατάσταση.

Τη  σπουδαιότητα των δρόμων αυτών μαρτυρούν και τα ερείπια από νερόμυλους, βρύσες, ποτίστρες, φρούρια και βίγλες που συναντούμε σε πολλά σταυροδρόμια τους.

Τα πέτρινα γεφύρια του ελλαδικού χώρου έλκουν την καταγωγή τους από τα αντίστοιχα ρωμαϊκά γεφύρια και υδραγωγεία με σχεδόν πανομοιότυπη τεχνική. Οι πιο ονομαστοί αρχιτεχνίτες γεφυροποιοί προέρχονταν από την Ήπειρο, αλλά στην οροσειρά της Ροδόπης δραστηριοποιήθηκαν και οι Δουλγέρηδες (από την περιοχή της Φιλιπούπολης) οργανωμένοι και αυτοί στα πρότυπα των ηπειρώτικων και των μακεδονικών "μπουλουκιών". 

Νομός Ξάνθης

Η γέφυρα του Σταμάτη

Η γέφυρα του Σταμάτη βρίσκεται σε υψόμετρο 330 μ. Απέχει 3,5 χλμ από τη Σμίνθη, στον παλιό δρόμο Σμίνθης-Ωραίου. Το μονοπάτι ερχόταν εδώ από τα χωριά Προσήλιο και Χρυσό (περνώντας από τη θέση Τοκμάκοβο) και μετά τη γέφυρα κατευθύνονταν προς το Ωραίον ή τον Κύκνο. Το μονοπάτι από Ορεστινή συναντούσε το μονοπάτι από Ισαία στον οικισμό Γκάτσκοβο. Η ονομασία της γέφυρας όπως και του παρακείμενου οικισμού στα πομάκικα είναι «Σταμάτη-μος» («μοστ» στα βουλγαρικά σημαίνει γέφυρα) ή Σταμάτ κιουπρού. Ο εκπαιδευτικός Γ.Ταουκτσόγλου (1961) αναφέρει ότι ο Σταμάτης ήταν παπάς και δυναμικό μέλος της δημογεροντίας, ενώ ντόπιοι Πομάκοι πάλι ότι ήταν ο μάστορας που έφτιαξε το γεφύρι και ότι την κατασκευή ανέθεσε κάποιος σουλτάνος.

Η γέφυρα είναι τρίτοξη με  μήκος καταστρώματος 41 μ. και πλάτος 2,80 μ. Το στηθαίο πάνω στο κατάστρωμα είναι ιδιαίτερα ψηλό, 55 εκ. ενώ η καμάρα του μεγάλου τόξου έχει μήκος 16 μ. και ύψος 8,20 μ.

Στη γέφυρα αυτή  αξίζει να προσέξουμε τρία σύμβολα που έχουν χαραχθεί στο δεξί μέρος της ανατολικής όψης του μεγάλου τόξου και που  ίσως συνδέονται με την ταυτότητα του μάστορα ή του χορηγού . Τα σύμβολα που είναι ορατά πάνω σε τρεις πέτρες του τόξου είναι:
Α. Σύμβολο που μοιάζει με ανθρώπινη φιγούρα ή κλειδί. Αποτελείται από έναν κύκλο στο πάνω μέρος, μία μακριά γραμμή και έχει δύο γραμμές στο κάτω μέρος σαν πόδια (η αριστερή κοντύτερη από τη δεξιά). Διακρίνεται επίσης μια προεξοχή στη μέση της κεντρικής γραμμής προς τα δεξιά.
Β. Σύμβολο σα ρομφαία ή σα φλόγα. Το πάνω μέρος μοιάζει με περίτεχνα σκαλισμένη κόψη σπαθιού και το κάτω μέρος με λαβή.
Γ. Σύμβολο σαν ψαροκόκαλο ή στάχυ. Διακρίνεται μια ευθεία γραμμή και δύο σειρές από μικρότερες γραμμές που τέμνουν την κεντρική. Το σύμβολο είναι κατεστραμμένο τόσο στο πάνω όσο και στο κάτω μέρος του.

Η γέφυρα του παπά

Βρίσκεται στον ποταμό Κόσυνθο, ανάμεσα στους οικισμούς Ωραίον και Ρεύμα και σε υψόμετρο 415 μ. Στα βορειοδυτικά της γέφυρας βρίσκεται το χωριό Θεοτόκος (πομακικά Τεοτόου) και στα νότιοδυτικά της βρίσκεται το χωριό Σταμάτιο (πομακικά Σταματάτσκο). Η γέφυρα είναι δίτοξη με μήκος καταστρώματος 26 μ. και πλάτος 2,20 μ. με προσανατολισμό ΒΑ-ΝΔ (ΒΑ έξοδος προς Ωραίον). Το μεγάλο τόξο έχει μήκος 11,70 μ. και ύψος 6,70 μ. Η κορυφή του τόξου απέχει από το πάνω μέρος του στηθαίου 1,50 μ. Το λιθόστρωτο, που είναι κατασκευασμένο από ακανόνιστα τοποθετημένες πέτρες των γύρω βουνών, πλαισιώνεται με στενές πέτρινες λωρίδες, και είναι σκεπασμένο με χώμα για να διευκολύνεται η διάβαση.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι η χάραξη σταυρού που υπάρχει στο κλειδί της καμάρας του μεγάλου τόξου. Οι άκρες του σταυρού είναι πεπλατυσμένες, ενώ στο πάνω μέρος του υπάρχει μικρή οριζόντια γραμμή. Εκτός από το σταυρό έχουμε ακόμα μία λαξευμένη πέτρα όπου  υπήρχε χαραγμένη γυναικεία μορφή. Προφορική μαρτυρία του μυλωνά Χασάν Χουσεΐνκο (έτος γέννησης 1937) μας πληροφορεί ότι η μορφή φαίνονταν πολύ καλά παλαιότερα αλλά έχει πλέον καταστραφεί. Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του μυλωνά, διακρίνονταν μια «Καρακατσαναία» που κρατούσε μαχαίρι στο πλάι ενώ μια άλλη μαρτυρία ανέφερε τη μορφή της Παναγίας που κρατούσε θυμιατό. Σήμερα διακρίνεται μόνο η κεφαλή της γυναικείας φιγούρας.
Η ονομασία της γέφυρας του παπά συνδέει το χώρο με κάποιον ιερέα πιθανό χορηγό της κατασκευής. Η γειτνίαση της γέφυρας με τον ονομαζόμενο «μύλο του παπά» («παπάς ντερμέν») προσέδιδε στη γέφυρα αυτή  μεγαλύτερη τοπική σημασία καθώς διευκόλυνε τη μεταφορά καλαμποκιού για άλεσμα στο μύλο. Σημειώνουμε ότι ο συγκεκριμένος νερόμυλος είναι ένας από τους ελάχιστους που παραμένουν σε λειτουργία στην ορεινή Ξάνθη από ένα σύνολο 62 νερόμυλων που υπήρχαν παλαιότερα.

Η γέφυρα Σατρών

Το χωριό Σάτρες (πομακικά: Σινίκοβα) βρίσκεται σε υψόμετρο 260 μ. Η δίτοξη γέφυρα μέσα στο χωριό είναι αντιπροσωπευτικός τύπος γεφυριού της οροσειράς της Ροδόπης . Το συνολικό μήκος του καταστρώματος είναι 34 μ. και το πλάτος του 3,20 μ. Το μεγάλο τόξο έχει μήκος 12,80 μ. και ύψος 8,60 μ. Το μικρό τόξο έχει μήκος 6,30 μ. και ύψος 3,80 μ. Εκτός από τις δύο καμάρες υπάρχουν και δύο ανακουφιστικά τόξα που ελαφραίνουν την όλη κατασκευή. Το ύψος των ανακουφιστικών τόξων είναι 3,30 μ. και το μήκος τους 1,85 μ. Ο επισκέπτης εντυπωσιάζεται από την επιβλητική θέση του γεφυριού απέναντι στην κεντρική πλατεία του οικισμού. Πρόσφατα απέναντι στο παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι κατασκευάστηκε κι ένα σιδερένιο. 

Η  γέφυρα του Ακραίου

Η γέφυρα αυτή βρίσκεται στα όρια της Κοινότητας Σατρών ακολουθώντας το δρόμο από το Ποταμοχώρι Σατρών προς τον εγκαταλειμμένο οικισμό Ακραίος δύο περίπου χιλιόμετρα μετά το Ποταμοχώρι.
Η γέφυρα έχει δύο μεγάλα και δύο μικρότερα, ανακουφιστικά τόξα. Το συνολικό μήκος του καταστρώματος είναι 41 μ. Το μεγάλο τόξο έχει μήκος 17,20 μ. ενώ το ύψος από το ποτάμι μέχρι την καμάρα είναι 10 μ. Το μικρό τόξο έχει μήκος 9,30 μ. Το 1996 τμήμα από τα προστατευτικά τοιχία του καταστρώματος καταστράφηκε αλλά σήμερα έχει επιδιορθωθεί. Από τη γέφυρα διέρχονται ακόμα και σήμερα αυτοκίνητα καθώς δεν υπάρχει άλλος τρόπος διέλευσης του ποταμού στην περιοχή.

Η γέφυρα Δημαρίου

Το χωριό Δημάριο, σε απόσταση μιας ώρας από την Ξάνθη, βρίσκεται σε υψόμετρο 740 μ. Η γέφυρα του Δημαρίου βρίσκεται στη θέση Μουστάν μεταξύ Δημαρίου και Κοτύλης, πάνω στο παλιό ορεινό μονοπάτι. Το ανάπτυγμα του καταστρώματος έχει μήκος 22,60 και πλάτος 2,20 μ. Το μήκος του μεγάλου τόξου είναι 10,50 μ. ενώ το ύψος του είναι 6 μ. από τη βάση του τόξου και 12,50 μ. από τον πυθμένα της κοίτης. Το μικρότερο τόξο έχει ύψος 4 μ. και μήκος 2,30 μ. Λίγα μέτρα πιο πάνω από τη γέφυρα χύνει τα νερά του μικρός καταρράκτης. Κοντά στη γέφυρα, στη θέση Ζάμπαλσκο, υπάρχει και άλλος, πιο επιβλητικός, καταρράκτης και νερολίμνες. 

Η γέφυρα Μέδουσας

Το χωριό Μέδουσα (πομακικά: Μέμκοβα) βρίσκεται σε απόσταση 52 χιλιομέτρων από την πόλη της Ξάνθης σε υψόμετρο 340 μ. και διαρρέεται από τον ποταμό Κομψάτο.  Η γέφυρα είναι δίτοξη, με συνολικό ανάπτυγμα 30,20 μ. και πλάτος καταστρώματος 2,50 μ. Το μήκος του μεγάλου τόξου είναι 11,30 μ. και το ύψος του 6 μ. Το μήκος του μικρού τόξου είναι 2,20 και το ύψος του 1,80 μ. Είναι ένα από τα ομορφότερα γεφύρια της ορεινής Ξάνθης που δένει αρμονικά με το τοπίο του παραδοσιακού οικισμού της Μέδουσας. Το μικρό τόξο έχει ξανακτιστεί πρόσφατα μετά τις καταστροφές που είχε υποστεί σε πλημμύρα ( 1996). 

Η γέφυρα στο 6ο χιλιόμετρο Ξάνθης - Σταυρούπολης

Γεφυρώνει ένα ρέμα, που κατεβαίνει από αριστερά του δημόσιου δρόμου και χύνεται στον Κόσσυνθο και είναι χτισμένο με γκρίζα πέτρα της περιοχής. Είναι άγνωστο πότε και από ποιους χτίστηκε. Έπεσε, κυριολεκτικά, θύμα και αυτό της θεομηνίας του 1996 αλλά το ξαναχτίστηκε από  τον Πομάκο πρωτομάστορα Μουσταφά Αρναούτογλου το 1999.

Η γέφυρα του Εχίνου

Είναι μονότοξο, κοντά στον Εχίνο, στο δρόμο προς το χωριό Σάτρες. Αποτελεί κομμάτι του δημοσίου δρόμου Ξάνθης-Εχίνου-Σάτρες και είναι καλυμμένο με άσφαλτο και τσιμέντο. Γεφυρώνει το ρέμα Σαρμασίκ, που χύνεται στον ποταμό Κομψάτο και είναι χτισμένο με γκρίζα πέτρα, άγνωστο από ποιον και πότε, έχοντας επίσης μια σειρά θολίτες.

Η γέφυρα Ποταμοχωρίου

 Είναι δίτοξο και βρίσκεται λίγο πριν το χωριό Ποταμοχώρι (Ιμάν ή Ντουρ) μεταξύ των χωριών Εχίνος και Σάτρες και από τους ντόπιους λέγεται Κανλί κιουπρί, γεφυρώνοντας τον Κομψάτο.  Η μεσαία καμάρα είναι η κύρια και η μεγαλύτερη, ενώ εκατέρωθεν αυτής υπάρχουν δύο ανακουφιστικά ανοίγματα με κάθετα τα πλαϊνά τους. Έχει υποστεί προσθήκες, σιδερένιες και τσιμεντένιες επεκτάσεις για να εξυπηρετεί τη συγκοινωνία μεταξύ των χωριών της περιοχής, αφού ακόμη είναι σε χρήση και για τα οχήματα.

Η γέφυρα του Τεμένους

Βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Τέμενος (Staro selo-παλιό χωριό), είναι μονότοξο και ενώνει τις δύο όχθες του ποταμού Γκολέντο. Είναι ένα όμορφο γεφύρι, χτισμένο με γκρίζα πέτρα της περιοχής, άγνωστο πότε και από ποιον, με μια σειρά από θολίτες και με καλντεριμωτή και καμπυλωτή επιφάνεια δένοντας απόλυτα με το περιβάλλον της περιοχής. Έχει όμως και αυτό υποστεί ακαλαίσθητες τσιμεντένιες παρεμβάσεις στα στηθαία του. Εξυπηρετούσε και εξακολουθεί να εξυπηρετεί τις αγροτικές ανάγκες των ντόπιων.

Δείτε μια παρουσίαση των γεφυριών της Ξάνθης εδώ

Νομός Ροδόπης

Η γέφυρα Ιάσμου

Είναι η μεγαλύτερη πέτρινη γέφυρα της Θράκης και βρίσκεται στον ποταμό Κομψάτο, ανάμεσα στα Χωριά Ίασμος και Πολύανθος. Πιστεύεται ότι η γέφυρα του Ιάσμου είναι μεταβυζαντινή και κτίστηκε πάνω σε θεμέλια παλαιότερης που χρονολογείται από τα χρόνια της Ρωμαϊκής Εγνατίας οδού (2ος π.Χ. αιώνας).  Είναι πεντάτοξη αλλά το δυτικό της άκρο έχει αποκοπεί (λέγεται ότι ανατινάχθηκε στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου). Το συνολικό μήκος του καταστρώματος όπως σώζεται σήμερα είναι 62 μέτρα ενώ μαζί με το τόξο που λείπει θα ξεπερνούσε τα 70 μ. Το μεγάλο τόξο έχει μήκος 21,50 μ. και ύψος 12,20 μ. Το ανατολικό τόξο έχει μήκος 17 μ. και ύψος 9,80 μ. Πάνω στα τόξα διακρίνονται οπές που είχαν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του ξυλότυπου. 

Η γέφυρα Χλόης

 

Το μονότοξο γεφύρι της Χλόης βρίσκεται λίγο πριν το χωριό Χλόη του Ν.Ροδόπης  σε υψόμετρο 730 μ. και απέχει 23 χιλιόμετρα από την Οργάνη.
Το συνολικό ανάπτυγμα της γέφυρας είναι 16 μ. ενώ το πλάτος του καταστρώματος είναι 2,50 μ. Η καμάρα έχει ύψος 4 μ. και μήκος 4 μ.
Ανάμεσα στο χωριό και στην πέτρινη γέφυρα υπάρχουν μέσα στη ρεματιά τα ερείπια δύο παραδοσιακών νερόμυλων.

Η γέφυρα του Τυχηρού

Η γέφυρα του Τυχηρού βρίσκεται σε απόσταση 8 χιλιομέτρων από την Κομοτηνή και σε απόσταση 700 μ. από τον οικισμό του Τυχηρού., στην τοποθεσία Κιοπρού Γιανί σε υψόμετρο 180 μ.
Πρόκειται για δίτοξο γεφύρι με συνολικό μήκος καταστρώματος 21 μ. και πλάτος 3 μ. Το μεγάλο τόξο έχει μήκος 6 μ. και ύψος 3,50 μ. ενώ το μικρότερο έχει ύψος 2 μ. και μήκος 3 μ. Η κατάσταση του γεφυριού είναι αρκετά καλή και μέχρι πρόσφατα χρήσιμοποιούνταν καθημερινά  από τους κατοίκους της περιοχής, καθώς το γεφύρι αυτό συνέδεε την Κομοτηνή με τους ορεινούς οικισμούς Πάνδροσσο, Νυμφαία και Πάτερμα.

Νομός Έβρου

Η γέφυρα Γιαννούλης

Η τρίτοξη γέφυρα της Γιαννούλης βρίσκεται στο Νομό  Έβρου κοντά στο χωριό Γιαννούλη σε υψόμετρο 250 μ. Φτάνουμε εκεί διανύοντας απόσταση 13 χιλιομέτρων από το Σουφλί και ακολουθούμε το χωματόδρομο που βρίσκεται στα αριστερά πριν το χωριό. Το συνολικό μήκος του καταστρώματος της γέφυρας είναι 32 μ. και το πλάτος του 3 μ. Το μεγάλο τόξο έχει μήκος 6,70 μ. ενώ το μήκος των δύο μικρότερων τόξων είναι 4 μ. και 2,10 μ. αντίστοιχα. Ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της γέφυρας είναι ότι το νότιο τόξο της είναι διπλό, με το πάνω τόξο να λειτουργεί ως ανακουφιστικός θόλος.
Η γέφυρα της Γιαννούλης συνέδεε τα ορεινά μονοπάτια που οδηγούσαν από τη Σιδηρώ, τη Δαδιά και την Κοτρωνιά προς την πόλη του Σουφλίου, που αποτελούσε σημαντικό εμπορικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Σήμερα είναι δύσκολο για τον επισκέπτη να φτάσει στη γέφυρα καθώς δεν υπάρχει η κατάλληλη σήμανση. Παρόλα αυτά όσοι φτάνουν εδώ αναπόφευκτα μαγεύονται τόσο από τη διαδρομή όσο και από τη φυσική ομορφιά του τοπίου γύρω από το γεφύρι.

Η γέφυρα Πετρόλοφου

Η δίτοξη γέφυρα του Πετρόλοφου βρίσκεται στο ορεινό τμήμα του Ν.Έβρου, σε απόσταση 5 χλμ από το χωριό Πετρόλοφος, στην τοποθεσία Πούσαριτς (υψ. 374 μ.) και σε απόσταση περίπου 68 χλμ από την Κομοτηνή, 10 χλμ από το Μέγα Δέρειο και 53 χλμ από το Σουφλί.   Κτίστηκε σχετικά πρόσφατα, το 1958 από το μάστορα Ισταμπούλ Χασάν. Το πλάτος του καταστρώματος ήταν 2,80 μ. για να περνούν κάρα. Στα κατοπινά χρόνια έγινε επιπλέον διαπλάτυνση του καταστρώματος για τη διέλευση των αυτοκινήτων. Το συνολικό ανάπτυγμα του καταστρώματος είναι 36 μ. Μπροστά στη γέφυρα σώζονται τα ερείπια ενός υδατοθραύστη. Πιθανολογείται ότι αποτελούν τμήμα του αρχικού σχεδίου για την κατασκευή του γεφυριού, το οποίο κατόπιν εγκαταλείφθηκε. Στο ίδιο ρέμα συναντάμε και άλλη μία μικρότερη πέτρινη γέφυρα ενώ  στη θέση Σουλεϊμάν Ντερέ  υπάρχει καλοδιατηρημένος νερόμυλος, ο οποίος, εκτός από τη στρογγυλή μυλόπετρα έχει και μαντάνι για την επεξεργασία των μάλλινων.

Η γέφυρα του Τσάϊ Ποταμού

 

Τρίτοξο γεφύρι στο δρόμο Φερών - Πόρου που βρίσκεται στη παλαιά κοίτη του Τσάι ποταμού. Χτίστηκε το 1894. Σήμερα είναι τελείως ερειπωμένο.

Στο Βουλγαρικό τμήμα της Ροδόπης, επίσης μπορούμε να επισκεφθούμε αναρίθμητα γεφύρια κάνοντας τη διαδρομή από το Ντοσπάτ, προς το Σμόλυαν κι από εκεί προς τη Φιλιππούπολη ή προς το Ζλατογκράντ και το Άρντινο. Αναφέρουμε ενδεικτικά μερικά από αυτά που θα συναντήσουμε στη διαδρομή μας.
• Περιοχή Πλέτενα, υψόμετρο 955 μ. μονότοξη με μήκος 12 μ. και ύψος τόξου 6 μ.
• Περιοχή Ντοσπάτ, υψομ. 1249 μ. τρίτοξη με συνολικό ανάπτυγμα 27.50 και ύψος μεγάλου τόξου 12 μ.
• Δύο παλιές μονότοξες σε καλή κατάσταση μέσα στη Σιρόκα Λάκα
• Από Σμόλυαν προς Τσεπελάρε σε υψομ. 1322 μ. μονότοξη γέφυρα με μήκος 12 μ. και ύψος 4.70.
• 2.5 χλμ από Τσεπελάρε προς Φιλιππούπολη τρεις γέφυρες η μία δίπλα στην άλλη. Η παλαιότερη είναι μονότοξη και έχει ανάπτυγμα 16.50 μ. μήκος τόξου 8.50 και ύψος 5 μ.
• μέσα στο Ράικοβο, σε υψομ. 854 μ. παλιά τρίτοξη γέφυρα. Το μεγάλο τόξο πάλι έχει μήκος 12 μ. και ύψος 6 μ.
• Από το Ζλατογκράντ προς το Ανταμόφσκι μονότοξη με μήκος 10 μ. και ύψος 5 μ.
• Στο Ντράνγκοβο τρίτοξη με συνολικό ανάπτυγμα 42 μ. και μήκος μεγάλου τόξου 13.20 μ.
• Κοντά στο Ντράνγκοβο μονότοξη με μήκος 10.20 μ. και ύψος 4.80 μ.
• Στο Μπελ Ιζβόρ υψομ. 595 μ. τρίτοξη με συνολικό ανάπτυγμα 20 μ. (μεγάλο τόξο ύψος 5 μ. μήκος 9 μ.)

Πηγές

http://agpelop.blogspot.gr

http://www.fdor.gr/index.php/el/εθνικό-πάρκο-οροσειράς-ροδόπης

http://www.petrinagefiria.com

http://pomakohoria.blogspot.gr

https://prezi.com/ybqwactq2fna/presentation/